روان یک ماه بعد نسبت به قبل به طور معنی داری کاهش یافت )0/0001<P(. مرتضی مدرس غروی 4 محمد شاد 6 * فاطمه دربان 2

Transcript

1 بررسي تأثير برنامه ايمن سازي در برابر استرس بر استرس ادارک شده پرستاران شاغل در بخش روان محمد شاد 6 مسعود کاشانی لطف آبادی 5 مرتضی مدرس غروی 4 سعید واقعی 3 * فاطمه دربان 2 سید رضا مظلوم 1 1. دانشجوی دکترای پرستاری تخصصی عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ايران 2. کارشناسی ارشد روانپرستاری عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان ايران 3. کارشناسی ارشد پرستاری عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ايران 4. دکترای روانشناسی بالینی عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ايران 5. کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی 6. کارشناسی ارشد پرستاری * نویسنده مسئول: سيستان و بلوچستان ايرانشهر بلوار بلوچ دانشکده پرستاري و مامايي پست الکترونیک: fatemehdarban@gmail.com چكيده مقدمه: پرستاران شاغل در بخش هاي روانپزشکي سطح بااليي از استرس را در زندگي حرفه اي خود تجربه مي کنند بنابر اين استفاده از شیوههای پیشگیرانه و کارآمد مدیریت استرس ضروری به نظر می رسد. هدف: هدف از این مطالعه تعیین تأثیر برنامه ایمن سازی در برابر استرس بر استرس ادراک شده پرستاران شاغل در بخش روانپزشکي می باشد. روش: اين مطالعه از نوع کارآزمایی بالینی تصادفی بود که در سال 1390 بر روي 60 نفر از پرستاران و بهياران شاغل در بيمارستان ابن سينا شهر مشهد که بر اساس تخصيص تصادفي به 2 گروه مساوي آزمون و شاهد تقسيم شدند انجام شد. مداخله شامل برنامه ایمن سازی در برابر استرس متشکل از کارگاه 2 روزة 8 ساعته به فاصله يک هفته بود که برای گروه آزمون اجرا شد. ابزارگردآوري داده ها مقیاس استاندارد استرس ادراک شده کوهن بود که در س ه مرحله قبل از مداخله پايان جلس ه دوم و يک ماه بعد از مداخله تکمیل ش دند. قابل ذکر اس ت که نمره کس ب شده باالتر نشان دهنده استرس کمتر است. داده ها توسط اس پي اس اس 11/5 با استفاده از آمار توصيفي و تحليلي تي مستقل و آناليز واريانس تحليل گرديد. یافته ها: یافته ها نش ان داد میانگین نمره استرس گروه ایمن س ازی در برابر استرس در گروه آزمون از 32/2±4/7 قبل از مداخله به 36/4±7/9 بعد از مداخله و 40/1±4/9 در مرحله پیگیری یک ماه بعدافزایش یافت )0/0001<P( در حالیکه در گروه ش اهد میانگین نمره اس ترس بعد و در یک ماه بعد نسبت به قبل به طور معنی داری کاهش یافت )0/0001<P(. نتیجه گیری: از آنجایی که برنامه ایمن سازی در برابر استرس شیوه ای ارزان مؤثر و ایمن برای کاهش استرس ادراک شده پرستاران می باشد لذا پیشنهاد می شود به منظور مقابله مؤثر پرستاران با استرس شغلی و نیز بهبود کیفیت مراقبتها مورد استفاده قرار گیرد. کليد واژهها: برنامه ایمن سازی در برابر استرس استرس ادراک شده پرستار بخش روان تاریخ دریافت: 1390/10/08 تاریخ پذیرش: 1390/11/13 35

2 بررسي تأثير برنامه ايمن سازي در برابر استرس بر استرس ادارک شده پرستاران شاغل در بخش روان مقدمه استرس شغلي يكي از موضوعات مهم مورد مطالعه در رفتار سازماني است و به عنوان يكي از مهمترين خطرهاي شغلي در عصر مدرن مطرح است )1(. الزاروس و فولکمن استرس را واكنش فرد در برابر محيطي كه به تعبير همان فرد تهديد كننده براي توانمندي ها و منابع وي و خطرآفرين براي سالمتي اش مي باشد تعریف نمودند.)2( اگرچه استرس در تمام مشاغل وجود دارد ولي در حرفه هايي که با سالمتي انسان سر و کار دارد اين موضوع اهميت بيشتري پيدا مي کند )1(. اعضاي تيم پزشکي خصوصا پرستاران کساني هستند که سطح بااليي از استرس را دريافت مي کنند. انجمن ملي ايمني حرفه اي آمريكا (America Occupational Safety National Association) پرستاري را در رأس 40 حرفه پراسترس معرفي كرده است )3(. مطالعات نشان می دهد که %7/4 پرستاران در هر هفته به علت فرسودگى يا ناتوانى ناشى از استرس غيبت مى كنند كه %80 بيشتر از ساير مشاغل است )4(. بر اساس آمارهاي اعالم شده از سوي سازمان نظام پرستاري كشور ایران نیز %75 پرستاران دچار استرس افسردگی و انواع ناراحتي هاي جسمي و روحياند )5(. استرس و خستگی پرستاران می تواند بر جنبه های حیاتی و حساس عملکرد آنان مانند توانایی حل مسأله توانایی تصمیم گیری خالقیت و... تأثیر بگذارد و در نهایت ممکن است منجر به ارائه مراقبت اشتباه شود این در حالی است که ایمنی و رفاه بیماران به شدت وابسته به پرستاران است )6(. در برخی از بخش ها مانند بخش های روان پزشکي بنا به ماهیتشان عوامل استرس زای بیشتری وجود دارد. راس (Russ) )1999( می نویسد: "اغلب کشمکش های روانی پرستاران ناشی از مراقبت از بیماران آشفتة فکری و دچار بیماری روانی و بیمارانی است که هیچ گونه ارتباطی با محیط خود ندارند" )7(. شواهد نشان می دهد که فقدان ساختار سازمان دهی شده در بخشهای روان آموزش حرفه اي ناکافي مشکل در برقراري ارتباط با بيماران رواني و کنترل آنها و غیر قابل پیش بینی بودن حوادث باعث ایجاد یک محیط نارضایت کننده برای روان پرستاران شده است )8(. با توجه به نقش کلیدی پرستاران در امر مراقبت و برآوردن نیاز های بیماران و با توجه به آثار مخرب استرس بر عملکرد و جنبه های مختلف زندگی پرستاران مداخله به منظور کاهش استرس پرستاران و پیامدهای ناشی از آن ضروری به نظر می رسد. بر اساس شواهد موجود طيف وسيعي از درمانهاي روانشناختي شامل تن آرامي موسیقی درمانی و ماساژ در کاهش استرس مؤثر بوده است )9-11(. اين درمانها سعي در مهار استرس پس از ايجاد دارند اما در حال حاضر استفاده از مداخالت شناختی رفتاری با رویکرد پیشگیری کننده در حوزه سالمت شغلی موردتوجه است. در اين بين يکي از کارآمدترين روشهاي پيشگيرانه برنامه ايمن سازي در برابر استرس است که اولین بار توسط مايکنبام در سال 1985 مطرح شد. ايمن سازي در برابر استرس همانند ايمن سازي پزشکي بر پايه مواجهه با شرايط استرس زا در فرد به منظور تشکيل پادتنهای روانشناختي يا مهارت هاي مقابله با استرس به وجود آمده است )12(. ایمن سازی در برابر استرس شامل 3 مرحله مفهوم سازي اکتساب و تمرين مهارتهاست. در فاز اول تمرکز اصلي بر برقراي ارتباط مبتني بر همکاري با فرد و کمک به آنها براي درک بهتر ماهيت استرس و آثار آن روي هيجان و عملکرد مي باشد. در فاز دوم مهارتهاي مقابله اي فرد تقويت شده و مهارتهاي جديد نيز به وي آموزش داده مي شود. در فاز سوم فرد مهارتهاي خود را براي افزايش توانايي در مقابله با هر گونه استرس و همچنين استرس هاي قوي تر بهكار مي گيرد )13 و 14(. اين مداخله نه تنها موجب مواجهه سودمند فرد با مشکالت و عوامل استرس زا مي شود بلکه افراد به جهت رفتار موفقيت آميز در برخورد با اين عوامل ارزيابي شناختي مثبت تري از خود داشته و به تبع آن نيز هيجان ها و عواطف مثبت تري را نيز تجربه خواهند نمود و اعتماد به نفسشان افزايش خواهد يافت )15(. نتایج مطالعة شیهی و هوران Horan) (Sheehy & )2004( نشان داد که ایمن سازی باعث بهبود استرس اضطراب و باورهای غیر منطقی دانشجویان سال اول حقوق می شود )16(. در مطالعه ای که ره گوي و همکارانش )1385( انجام دادند نیز کاربرد شيوة ايمن سازي در مقابل استرس باعث کاهش استرس پرستاران شده بود) 17 ( اما در مطالعة کاواهاردا و همکارانش (Kawaharada) )2009( میانگین تغییرات در ابعاد مختلف پاسخ به استرس شغلی معنی دار نبود )18(. با توجه به مطالعات محدودی که در مورد تأثیر این برنامه بر استرس پرستاران وجود داد و نیز مطالعات ضد و نقیضی که در مورد تأثیر برنامة ایمن سازی بر استرس وجود دارد و با عنايت به اهميت آموزش شيوه هاي کنترل استرس به پرستاران پژوهشگر در نظر داشت که بررسي نمايد: "آيا برنامة ايمن سازي در برابر استرس بر استرس ادراک شده پرستاران بخش روان مؤثر است " روش ها این تحقیق به صورت تجربي با طرح دو گروه پيش آزمون-پس آزمون در بهار سال 1390 بر روی پرستاران و بهیاران شاغل در بیمارستان روانپزشکی ابن سینا شهر مشهد انجام شد. معيارهاي ورود به این مطالعه عبارت بود از: تمايل براي شرکت در پژوهش دارا بودن مدرک تحصيلي پرستاري در مقطع کاردانی کارشناسي يا کارشناسي ارشد و يا ديپلم بهياري اشتغال در بیمارستان ابن سینا 36 فصلنامه مراقبت مبتني بر شواهد/ دورره دوم شماره 2 بهار 91

3 دربان و همکاران حداقل از 6 ماه قبل عدم مصرف داروهاي مؤثر بر روان نداشتن مرخصی بیشتر از دو هفته در یک ماه گذشته و معيارهاي خروج از مطالعه عبارت بود از: عدم تمايل براي ادامه حضور در پژوهش عدم حضور در بيش از %10 زمان کارگاه شرکت در دیگر کارگاههاي مديريت استرس مرخصي يا انتقال به بيمارستان ديگر و مواجهه با استرس عمده )مرگ نزدیکان طالق( در هنگام اجرای پژوهش. پس از هماهنگی با سوپر وایزر آموزشی براي اجرای مداخله آگهی تبلیغاتی برای ثبت نام در کارگاه ایمن سازی در برابر استرس در بخشهای مختلف بیمارستان نصب شد از میان 72 پرستار و 32 بهیار بیمارستان 64 نفر واجد معیارهای ورود به مطالعه به صورت داوطلبانه برای شرکت در تحقیق ثبت نام کردند. افراد شرکت کننده پس از همگن شدن از لحاظ شیفت کاری و سمت به صورت تصادفی و بر اساس شماره ثبت نام به دو گروه آزمون )32 نفر( و کنترل )32 نفر( تقسيم شدند. در نهايت با ريزش واحدهاي پژوهش 60 نفر )30 نفر در گروه آزمون و 30 نفر در گروه شاهد( در مطالعه شرکت کردند. ابزار مورد استفاده در اين پژوهش شامل فرم مشخصات دمو گرافيک و مقیاس استرس ادراک شدة کوهن (kohn Perceived stress scale) بود. پرسشنامة مشخصات دموگرافيک حاوی 16 سؤال در مورد مشخصات فردی و شغلی بود که با توجه به اهداف تحقيق و مطالعه جديدترين منابع و مقاالت مرتبط تهيه شده بود. مقیاس استرس ادراک شده شامل 14 عبارت بود که ميزان افکار و احساسات افراد را در طول ماه گذشته بررسي مي کرد و نمرهگذاري هر سوال به صورت عبارت هاي ابدا )0( به ندرت )1( تا حدودي )2( زياد )3( و خيلي زياد )4( بود. در اين مقياس حداقل نمرة استرس درک شده 0 و حداکثر آن 56 مي باشد. هر قدر نمره کسب شده از این پرسشنامه باالتر باشد نشان دهنده استرس کمتر است. روایی محتوایی این پرسشنامه ها توسط 10 تن از استادان صاحب نظر دانشگاه علوم پزشکی مشهد تأیید شد. پايايي نسخة فارسي باستاني و همکاران )1387( با روش همساني دروني محاسبه شده است که ضريب آلفاي کرونباخ آن 0/74 بهدست آمده است )19(. محمدي يگانه و همکاران )1387( نيز پایایی اين ابزار را تأييد کرده اند )20(. در این پژوهش نیز پایایی این پرسشنامه به شیوة همسانی درونی محاسبه شد که ضريب آلفاي کرونباخ آن 0/81 بهدست آمد. جمع آوری اطالعات در سه مرحله قبل از مداخله پایان جلسه دوم و یک ماه بعد از مداخله به طور همزمان در هر دو گروه انجام شد. بعد از تصویب شورای پژوهشی دانشگاه و تایید کمیته اخالق مداخله طبق مراحل ايمن سازي در برابر استرس طي دو جلسه )هر جلسه به مدت 4 ساعت( به فاصله يک هفته از هم توسط پژوهشگر و با همکاري روانشناس باليني به شیوه بحث گروهي و تصوير سازي ذهني براي گروه مداخله و به منظور رعایت مالحظات اخالقی دو ماه بعد از پایان تحقیق برای گروه کنترل اجرا شد. جلسة اول شامل توضیح دربارة ماهیت و پیامد های استرس شناسایی مهارتهای مقابله ای رایج شرکت کنندگان و آموزش آرامسازی بود. در پایان جلسة اول تکالیف عملی به شرکت کنندگان داده شد که در طول هفته انجام دهند. از شرکت کنندگان خواسته شد تفاوت بین استرس و اضطراب را بیان کنند و بهترین تصویری را که بیانگر استرس است بیابند و عوامل استرس زایی را که در طول هفته با آن مواجهاند ثبت کنند و تکنیک آرامسازی را نیز روزانه تمرین کنند. در جلسة دوم تکنيک هاي بازسازي شناختي و مديريت زمان به شرکت کنندگان آموزش داده شد. سپس با استفاده از تصویر سازی ذهنی شرکت کنندگان با عامل استرس زا مواجه شدند و از آنان خواسته شد که بهترین مهارت مقابله ای را در برابر آنها استفاده کنند. واحد هاي پژوهش به مدت يک ماه بعد از انجام مداخله پيگيري شدند. این یک ماه فرصتی بود تا افراد آنچه را که فرا گرفته بودند در محیط واقعی زندگی خود اجرا کنند. در طی این مدت نیز پژوهشگر هر دو هفته یک بار به صورت تلفنی با شرکت کنندگان گروه مداخله تماس و پیگیری و تقویت الزم را در رابطه با پیروی از برنامه آموزشی انجام می داد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS نسخه 11/5 استفاده شد. نتایج آزمون کلموگروف-اسميرونوف و شپیروویلک نشان داد که متغير هاي کمي این پژوهش از توزیع طبیعی برخوردار بود براي توصيف اطالعات دمو گرافيک و مشخصات فردی از ميانگين انحراف معيار و جدول توزيع فراواني )نسبي مطلق( استفاده شد. برای بررسی همگنی دو گروه از نظر متغیر های کیفی از آزمون کای اسکویر استفاده شد. مقايسة قبل و بعد گروه کنترل و آزمون )درون گروهی( از نظر استرس با استفاده از آزمون تي زوجي انجام شد و برای مقایسة استرس بین دو گروه از آزمون تی مستقل استفاده شد. براي بررسي ارتباط بين متغير هاي مداخله گر با متغير هاي وابسته از آزمونهاي کاي دو آناليز واريانس با اندازه گیری مکرر و تي مستقل استفاده شد. در آزمون هاي انجام شده درجة اطمينان 95 درصد و سطح معني داري 0/05=α مد نظر بود. یافته ها بيشتر واحد هاي پژوهش در هر دو گروه )%50/0 در گروه مداخله و %73/3 در گروه کنترل( مرد و ميانگين سنيشان 36/0 سال بود. واحد های پژوهش در هر دو %86/7 گروه ایمن سازی و %90/0 گروه کنترل متأهل بودند. %96/7 واحد های پژوهش در هر گروه دارای مدرک تحصیلی کارشناسی بودند. میانگین سابقة کار شرکت کنندگان در بخشهای روان 9/9 سال بود. از نظر وضعیت 37

4 بررسي تأثير برنامه ايمن سازي در برابر استرس بر استرس ادارک شده پرستاران شاغل در بخش روان استخدامی بيشتر واحد های پژوهش در هر دو گروه )%58/6 در گروه ایمن سازی و %63/3 در گروه کنترل( استخدام پیمانی بودند. از نظر همه متغیر های زمینه ای بین دو گروه اختالف معنی داری وجود نداشت و دو گروه همگن بودند )جدول 1(. از نظر میانگین نمرة استرس ادراک شده در مرحله قبل از مداخله بین دو گروه تفاوت آماری معنی داری وجود نداشت و دو گروه از این نظر همگن بودند. این میانگین در گروه ایمن سازی به میزان 4/3 نمره )%8/2( در مرحله بعد از مداخله و 8 نمره )%14/8( در مرحله پیگیری یک ماه بعد افزایش یافت. در گروه کنترل نیز میانگین نمره استرس از 32/7±4/5 نمره در مرحله قبل از مداخله به 32/2±4/7 نمره در مرحله بعد از مداخله و 31/1±3/9 نمره در مرحله پیگیری یک ماه بعد کاهش یافت. نتایج آزمون تی مستقل )مقایسه بین گروهی( نشان داد که افزایش نمره استرس ادراک شده گروه مداخله به تفکیک در مرحله بعد از مداخله و نیز مرحله پیگیری یک ماه بعد نسبت به گروه کنترل معنی دار بود )جدول 2(. همچنین مقایسة میانگین استرس در مراحل قبل از مداخله بعد از مداخله و پیگیری یک ماه بعد در گروه ایمن سازی )مقایسه درونگروهی( توسط آزمون آنالیز واریانس با اندازه گیری مکرر نشان داد که بین سه مرحله تفاوت معنی داری وجود دارد )0/000=p(. این آزمون تفاوت را مربوط به مرحله قبل از مداخله با مرحله بعد از مداخله مرحله بعد از مداخله با مرحلة پیگیری یک ماه بعد و نیز مرحلة قبل از مداخله با مرحله پیگیری یک ماه بعد نشان داد که از یک سیر صعودی برخوردار بود )0/000=p(. در گروه کنترل نیز نتایج آزمون آنالیز واریانس با اندازهگیری مکرر )مقایسه درون گروهی( نشان داد میانگین استرس در مراحل قبل از مداخله بعد از مداخله و پیگیری یک ماه بعد تفاوت آماری معنی داری دارد )0/000=p(. این آزمون تفاوت را مربوط به مرحله قبل از مداخله با مرحله بعد از مداخله )0/000=p( مرحله بعد از مداخله با مرحله پیگیری یک ماه بعد )0/008=p( و نیز مرحله قبل از مداخله با مرحله پیگیری یک ماه بعد نشان داد که سیر نزولی داشت )0/000=p(. نتایج آزمون آماری آنالیز واریانس دو طرفه نشان داد که هیچ کدام از متغیر های زمینه ای مورد مطالعه بر میزان تغییرات نمرة استرس ادراک شده در مرحلة پیش آزمون و مرحلة پیگیری یک ماه بعد اثر آماری معنی داری نداشت. بحث یافته های این تحقیق نشان داد که میانگین نمره استرس ادراک شدة گروه مداخله به طور معنی داری در مرحله بعد از مداخله افزایش یافت. به عبارتی میزان استرس افراد گروه آزمون در طی انجام مداخله کاهش یافته است. این امر نشان دهندة تاثیر برنامه ایمن سازی در برابر استرس بر استرس پرستاران شاغل در بخش روان است. شيهي و هوران Horan) (Sheehy & )2004( در مطالعة خود گزارش کردند که میانگین استرس دانشجویان حقوقی که چهار هفته آموزش ایمن سازی در برابر استرس را دریافت نمودند %6/6 در مرحلة بعد از مداخله و %6/4 در مرحلة پیگیری افزایش یافت )16(. نتایج حاصل از مطالعة شيهي و هوران با پژوهش حاضر همخوانی دارد. اما میزان این تغییرات در مرحلة پیگیری یک ماه بعد در تحقیق ما بیشتر از مطالعه شیهی و هوران بود علت این تفاوت این است که در تحقیق ما در طی دورة پیگیری پژوهشگر هر دو هفته یک بار به صورت تلفنی با شرکت کنندگان 38 فصلنامه مراقبت مبتني بر شواهد/ دورره دوم شماره 2 بهار 91

5 دربان و همکاران گروه مداخله تماس و پیگیری و تقویت الزم را در رابطه با پیروی از برنامة آموزشی انجام می داد اما در مطالعة شیهی و هوران طی دوره پیگیری هیچ تماسی با واحدهای پژوهش در رابطه با اجرای مداخالت برقرار نمی شد. همچنین متفاوت بودن موقعیت کاری و زندگی پرستاران بخش روان با دانشجویان حقوق نیز ممکن است بر نتایج تأثیر گذاشته باشد. ره گوی و همکاران )1385( نیز تأثیر کاربرد ايمن سازي در مقابل استرس را بر استرس پرستاران سنجیدند. یافته های این مطالعه نشان داد که دو هفته پس از اجرای کارگاه 2 روزة ايمن سازي ميانگين استرس گروه مداخله به طور معني داري به ميزان 24 نمره )%7/8( کاهش يافت که با مطالعة ما همخوانی دارد )17(. در واقع اجرای این برنامه به پرستاران کمک کرد تا احساس کاردانی آموخته شده را به واسطة تجارب موفقیت آمیز در مقابله با سطوح قابل کنترل استرس در خود پدید آورند و مکانیسم های دفاعی آینده نگر شامل مهارتها و انتظارات مثبت را که به آنان آموخته شده بود به طور مؤثر و مفید در مقابله با موقعیت های استرس زا پیش گیرند )12(. همچنین نتایج این تحقیق با نتایج مطالعات میشلسن و همکاران al) (Michelson & et )2011( که تأثیر برنامة مدیریت استرس را بر کیفیت زندگی و استرس بیماران عروق کرونر بررسی کردند لوپز و همکاران al) (Lopez & et )2011( که در یک مطالعه کارآزمایی بالینی تأثیر مدیریت شناختی-رفتاری استرس را بر استرس و کیفیت زندگی بیماران مبتال به سندروم خستگی مزمن بررسی کردند سرید و همکاران al) (Sarid & et )2010( که تأثیر مداخالت شناختی رفتاری را بر استرس و وضعیت خلقی پرستاران سنجیدند و شاه آبادی و همکاران )1388( که تاثیر درمان شناختی رفتاری را بر استرس پرستاران بررسی کردند همخوانی دارد )24-21(. در این پژوهش نیز از برنامة ایمن سازی در برابر استرس که یک تکنیک کاربردی شناختی رفتاری می باشد برای کاهش استرس پرستاران استفاده شد. اما آنچه برنامه ایمن-سازی را از سایر مداخالت شناختی رفتاری که در مطالعات فوق استفاده شده است متمایز می سازد انعطاف پذيري و رویکرد پیشگیرانه آن است که قابل اجرا در گروههاي مختلف و با طول مدت متفاوت است )13(. این برنامه این امکان را فراهم کرد تا تکنیک هایی به پرستاران آموزش داده شود که کاربردی و مطابق با شرایط کاری آنان باشد. این برنامه پرستاران را با ماهیت و آثار استرس آشنا کرد و به آنان یادآوری نمود که برای مقابلة سازنده با استرس دارای انواع مهارتهای درون فردی و بین فردیاند که بسته به نوع موقعیت می توانند از آن بهره گیرند. کاواهارادا و همکارانش )2009( در یک مطالعه کار آزمایی کنترل شدة غیر تصادفی تأثیر برنامة آموزش ایمن سازی در برابر استرس را بر استرس خدمتکاران در ژاپن سنجیدند. نتایج این مطالعه نشان داد که پس از انجام سه جلسه مداخله میانگین استرس گروه مداخله به طور معنی داری کاهش نیافت که این یافته ها با نتایج تحقیق ما همخوانی ندارد )18(. عدم همخوانی پژوهش ما با مطالعة کاواهارادا می تواند به علت تفاوت در شرایط فرهنگی-اجتماعی و متفاوت بودن موقعیت کاری و زندگی پرستاران با خدمتکاران باشد. به علت متفاوت بودن موقعیت ها عوامل استرس زای پرستاران و خدمتکاران متفاوت بوده است که نتایج نهایی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. نتایج مطالعة ما با مطالعه هاینز (Hains) )1992( نیز همخوانی ندارد. نتایج مطالعة هاینز نشان داد که برنامه ایمن سازی باعث تغییر معنی داری در استرس پسران دبیرستانی نشده بود )25(. علت عدم همخوانی مطالعة ما با تحقیق هاینز احتماال این بود که میانگین سنی واحدهای پژوهش در تحقیق هاینز 15 تا 17 سال و در مطالعه ما 36 سال بود مطالعات نشان می دهد بین سن و استرس رابطة معکوسی وجود دارد افراد جوان تر به علت نداشتن 39

6 بررسي تأثير برنامه ايمن سازي در برابر استرس بر استرس ادارک شده پرستاران شاغل در بخش روان تجربه کافی و داشتن انتظارات بیشتر در معرض استرس های بیشتری قرار دارند )26(. همچنین واحدهای پژوهش مطالعة هاینز مجرد بودند در حالی که در تحقیق ما اکثر پرستاران متأهل بودند نتایج تحقیقات مختلف نشان می دهد که زندگی متأهلی در صورت وجود رابطة مثبت با خانواده به علت افزایش دریافت حمایت های عاطفی در پیشگیری از استرس مؤثر است )27(. در این پژوهش در مرحلة پیگیری یک ماه بعد تأثیر برنامه ایمن سازی بر استرس ادراک شده نسبت به مرحلة بعد از مداخله افزایش یافته بود علت این امر احتماال این است که در طول دورة پیگیری پرستاران فرصت داشتند تا مهارتهای آموخته شده را در محیط زندگی واقعی خود به کار بگیرند و با پیگیری و کاربرد مستمر تمرینات این برنامه را در عملکرد روزانه خود تثبیت نمایند ) 12 ( همین امر باعث شده است تا با گذشت زمان تأثیر مداخله افزایش یابد. نتایج این مطالعه نشان داد که بیشترین میزان استرس در گروه کنترل مربوط به مرحله پیگیری بود یعنی با گذشت زمان نه تنها استرس آنها کاهش نیافته است بلکه با افزایش روبه رو بوده است. علت این امر احتماال این است که وجود عواملی چون سر و صدای زیاد غیر-قابل پیش بودن حوادث و شرایط نا مناسب محیط فیزیکی در بخش روان آنچنان انرژی پرستاران را تحت الشعاع قرار می دهد که توان و قدرت-های مقابله ای آنان روز به روز کمتر و آسیب پذیریشان بیشتر ميشود. این مطالعه دارای محدودیت هایی بود که مهم ترین آنها عبارت بود از: 1- حجم نمونه کم و انتخاب واحدهای پژوهش از یک بیمارستان که باعث محدودیت در تعمیم پذیری نتایج شده است. 2- تفاوت هاي فردي خصوصيات رواني و ويژگيهاي شخصيتي و خانوادگي تأثير گذار بر پاسخ به سؤاالت و تأثیر پذیری از کارگاه که تالش شد با تخصيص تصادفي گروه مداخله و شاهد تا حدود ممکن گروهها از اين نظر همگن شوند. 3- عدم کنترل کامل تبادل اطالعات بين گروه هاي مداخله و کنترل که براي کاهش انتشار اطالعات گروهها از لحاظ شیفت کاری و سمت همگن شدند و از گروه آزمون نیز خواسته شد تا پایان پژوهش از اشاعه اطالعات خودداری کنند و به گروه شاهد نیز براي برگزاری کارگاه برنامه ايمن سازي در برابر استرس پس از پایان مداخله اطمینان داده شد و به این طریق تبادل اطالعات تا حد امکان کنترل شد اما ممکن است به صورت جزئی صورت گرفته باشد که از کنترل خارج بود. و همچنین نظر به اینکه پرستاری از جمله حرفه های پر استرس می باشد می توان از این شیوه به عنوان یک راهکار کاربردی و مؤثر برای مدیریت بهتر و سالم تر استرس پرستاران استفاده کرد تا بدین وسیلة هم کیفیت خدمات پرستاری ارتقا یابد و همرضایتمندی بیماران افزایش یابد. تشکر و قدر دانی بدینوسیله از دانشگاه علوم پزشکی مشهد به دلیل تأمین اعتبار این تحقیق و از دانشکده پرستاری و مامایی مشهد و کارکنان بیمارستان ابن-سینا به خاطر همکاری صمیمانه تشکر و قدر دانی می شود. نتیجه گیری با توجه به اینکه یافته های این مطالعه نشان داد که برنامة ایمن سازی در برابر استرس باعث کاهش استرس ادراک شدة پرستاران می شود 40 فصلنامه مراقبت مبتني بر شواهد/ دورره دوم شماره 2 بهار 91

7 دربان و همکاران References 1. Wu S, Zhu W, Wang Z, Wang M, Lan Y. Relationship between burnout and occupational stress among nurses in China. J Adv Nurs. 2007:59(3): Lundberg U. stress hormones in health ann illness. The role of work and gende. Psychoneuoendocrinology. 2005;30(10): Lee I,Wong H. Occupational stress and related factor in public health nurses.j Nurs Res. 2002;10(4): Raiger J. Applying a cultural lens to the concept of burnout. Journal Transcultural Nursing. 2005;16(1): Attar A. stress factors in emergency ward nurses. Journal of fundamentals of Mental Health. 2000;1(2):80-5 (Persian) 6. Chang EM, Hancock KM, Johnson A, Daly J, Jackson D. Role stress in nurses: Review of related factors and strategies for moving forward. Nurs Health Sci 2005;7(1): Ross SE. sources of stress among nurses. J Nurs Res. 1999;26: Cleary M. realities of mental health nursing in acute inpatient enviroments. International journal of mental health nursing. 2004;13: Rufer M, Albrecht R, Schmidt O, Zaum J, Schnyder U, Hand I, Mueller CP. Changes in quality of life following cognitive-behavioral group therapy for panic disorder. European Psychiatry 2010;25(1): Linden W. Stress management: from basic science to better practice. Philadelphia: SAGE Publications;2005: Davis C, Cooke M, Holzhauser K, Jones M, Finucane J. The effect of aromatherapy massage with music on the stress and anxiety levels of emergency nurses. Australasian Emergency Nursing Journal. 2005;8: meichenbam D. stress inoculatin training: a preventitive and treatment approach. 3rd edi. guilford press, Ogden J. Health Psychology. Spain: McGraw-Hill; 2004: Kiani R, Sodani M, Seidian M, Shafi Abady A. The effectiveness of stress inoculation group training on Somatization and Anxiety of the coronary heart disease patients. Sci Med J. 2010;9(5): (Persian) 15. Spencer M. stress inoculation training for single mothers. phd thesis, University of Hartford, Sheehy R, Horan J. Effects of Stress Inoculation training for first year law students. international journal of stress management. 2004;11: Rahgooy A, Fallahi Khshknab M, Karimloo M, Gaeeni M. The effect of application method of stress inoculation on Stress of Nurses. Journal of Rehabilitation. 2004;7(2):61-5 (Persian) 18. Kawaharada M, Yoshioka E, Saijo Y, Fukui T, Ueno T, Kishi R. The Effects of a Stress Inoculation Training Program for Civil Servants in Japan: a Pilot Study of a Non-randomized Controlled Trial. Industrial Health. 2009;47: Bastani F, Rahmatnejad L, Jesmi F, Haghani H. Breastfeeding Self Efficacy and Perceived Stress. Iranian Journal of Nursing. 2008;21(54):9-22 (Persian) 20. Mohammadi Yeganeh L, Bastani F, Feizi Z, Agilar Vafaie M. the Effect of stress management training on mood and perceived stress in women consuming contraceptive pills. Iranian Journal of Nursing. 2009;21(53):2-12 (Persian) 21. Michalsen A, Grossman P, Lehmann N, Knoblauch NTM, Paul A, Moebus S et al. Psychological and Qualityof-Life Outcomes from a Comprehensive Stress Reduction and Lifestyle Program in Patients with Coronary Artery Disease: Results of a Randomized Trial. Psychother Psychosom. 2005;74: Lopez C, Antoni M, Penedo F, Weiss D, Cruess S, Segotas MC et al. A pilot study of cognitive behavioral stress 41

8 بررسي تأثير برنامه ايمن سازي در برابر استرس بر استرس ادارک شده پرستاران شاغل در بخش روان management effects on stress, quality of life, and symptoms in persons with chronic fatigue syndrome. Journal of Psychosomatic Research. 2011;70: Sarid O, Berger R, Segal-Engelchin D.The impact of cognitive behavioral interventions on SOC, perceived stress and mood states of nurses. Procedia Social and Behavioral Sciences 2010;2: ShahAbadi SH, Kharamin SHA, Firozi MR, HoosiniMotlagh SA, Malekzadeh MDetermination of the Effect of Cognitive Behavioral Therapy on Stress among Nurses at Yasuj Shahid Beheshti Hospital in Journal of Armaghane Danesh. 2010;4(56): (Persian) 25. Hains AA. A stress inoculation training program for adolescents in a high school setting: a multiple baseline approach. Journal of Adolescence 1992; 15: Eetemadi Th. Comparison and relationship job stress with aspects of job satisfaction at nurses who work in CCU and other units of heart hospitals of Tehran and iran medical sciences university. MSD Thesis Tehran: Alzahra University; Glasberg AL, Eriksson S, Norberg A. Burnout and stress of conscience among healthcare personnel. Journal of Advanced Nursing. 2007;57(4): فصلنامه مراقبت مبتني بر شواهد/ دورره دوم شماره 2 بهار 91

9 دربان و همکاران The effect of Stress Inoculation Program (SIP) on nurses Perceived stress in psychiatric wards Mazlom SR 1, *Darban F 2, Vaghei S 3, Modarres Gharavi M 4, Kashani Lotfabadi M 5, Shad M 6 1. PhD student, Faculty member, School of Nursing and Midwifery, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran 2. MSc in Psychiatric Nursing, Faculty member, School of Nursing and Midwifery, zahedan University of Medical Sciences, zahedan, Iran 3. MSc in Psychiatric Nursing, Faculty member, School of Nursing and Midwifery, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran 4. PhD in Clinical Psychology, Faculty member, School of Medicine, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran 5. MSc in Clinical Psychology 6. MSc in Psychiatric Nursing * Corresponding author, fatemehdarban@gmail.com Abstract Background: Psychiatric nurses tolerate high levels of occupational stress. So stress management programs should be developed to prevent those effects on nurses. Aim: To determine the effect of SIP on nurses perceived stress in psychiatric wards. Method: In this randomized clinical trial 60 nurses and healthcare workers, working in Ebne-Sina Psychiatric Hospital were enrolled. They were randomly assigned between two groups based on work shift and job status. Intervention consisted of two 8-hour workshop sessions with one week interval, including SIP training. Kohn Perceived Stress Scale was used as data gathering scale, at the beginning of the study, after 2nd session and 1 month thereafter, in which the higher score indicated the lower level of stress. Data were analyzed using statistical tests including student t test, Chi-square and AVOVA with SPSS version Results: The results showed that perceived stress was increased one week and one month after intervention (32.2± 4.7 at the beginning of the study vs. 36.4± 7.9 one week and 40.1± 4.9 one month after the intervention) (P<0.0001). However, the average perceived stress score decreased in the control group one week and one month after the intervention compared with the beginning of the study (P<0.0001). Conclusion: Since S.I.P is an affordable, effective and safe manner to improve the nurses perceived stress, it is proposed for reduction of job stress and as a consequence improving the quality of nursing care. Keywords: Stress Inoculation Program, perceived stress, nurse, psychiatric ward Received: Accepted: